Vom Rande aus: Breckerfeld / Kenardan Bakınca: Breckerfeld
Vom Rande aus: Breckerfeld / Kenardan Bakınca: Breckerfeld
VOM RANDE AUS. Die Kolumne von Esra Canpalat
Fotos: Fatih Kurçeren
[Türkçe versiyon aşağıdadır]
Vom Rande aus: Breckerfeld
Ciao ragazzi, wir packen unsere Sachen und fahren weg! Der Gedanke ist verlockend: Alles einfach stehen und liegen lassen, in den nächsten Zug nach Italien steigen, an Tischen mit rot-weiß karierten Tischdecken sitzen und Aperol Spritz schlürfen. Doch vorerst reicht es nur für einen Ausflug bis zum südlichsten Rand des Ruhrgebiets. Näher als Breckerfeld können wir Italien nicht sein. Bevor wir losfahren, steckt Julia noch einen Italienreiseführer aus den 80ern in ihre kleine Tasche, die kurz vorm Bersten ist. Auf dem Weg verfahren wir uns und biegen aus Versehen in den Volmeabstieg ab. Als wir unter der 40 m hohen Talbrücke Delstern fahren, liest Julia laut von der italienischen Straßenbaukunst und den prächtigen Brückenbauten der westlichen Gardesana vor.
Am Rande des Ruhrgebiets am Rand einer Pizza knabbern. Witzig. Ist es die Kraft der Suggestion, die uns zum Scherzen animiert? Oder der Umstand, dass wir alle von den arbeitsreichen Wochen, die einfach nicht weniger werden wollen, ziemlich durch sind? Wann ist Arbeit ‚erledigt‘ und der Urlaub ‚wohlverdient‘, wenn man was mit Kunst und Worten macht? Wenn der Text zu Ende geschrieben ist? In Julias Tasche ist kein Platz mehr für meinen Roman, aber den schleppe ich überall mit mir herum, auch in den Urlaub. Und der Grund für den Ausflug ist ja auch ein Text, der nicht geschrieben ist, nämlich genau dieser Kolumnentext.
„Italien!“, heißt es sofort, als Eva eine Gruppe von Jugendlichen, die wir später in Breckerfeld treffen werden, fragt, wohin sie am liebsten verreisen würden. Die Faszination für Italien ist jahrhundertealt (Stichwort Goethe, Bildungsreisen elitärer Klassen während der Kaiserzeit), doch erst Mitte der 50er Jahre, mit zunehmendem Wohlstand und geregelten Arbeitszeiten konnten es sich auch Normalbürger*innen leisten, Erholung von der anstrengenden Arbeit in fernen Ländern zu suchen. Bis heute ist Italien neben den heimischen deutschen Gefilden und Spanien (oder besser gesagt Mallorca) eines der Lieblingsreiseziele der Deutschen. Auf das, was für die italienische Lebensart gehalten wird, dolce vita und dolce far niente, wird das ganze Jahr über hingearbeitet.
Doch wie bei so vielen Themen in diesem Land, wird auch hinsichtlich der Romantisierung Italiens als Urlaubsparadies eine Sache verkannt: Kontinuität. Der Ursprung von Pauschaltourismus liegt nämlich nicht in der Nachkriegszeit, sondern in den 1930er Jahren, als die NS-Organisation „Kraft durch Freude“ (KdF) Reisen anbot, die sich ein großer Teil der Bevölkerung sonst nicht leisten konnte, zum Beispiel in befreundete Regime, wie das faschistische Italien. Bekannte deutsche Tourismusunternehmen kooperierten während der NS-Zeit mit der KdF und profitierten von der Arisierung jüdischer Reiseunternehmen sowie der Deportation von Jüdinnen*Juden in Konzentrationslager und der Verschleppung von Zwangsarbeiter*innen in Arbeitslager. So zum Beispiel der Touristikkonzern DER, der seiner Unternehmensgeschichte treu bleibend heute im Auftrag der Bundesrepublik Abschiebungen von Geflüchteten organisiert.
In Breckerfeld angekommen möchten wir zunächst unseren Hunger bei Sonnenschein stillen. Leider macht uns der Feiertag und das Wetter einen Strich durch die Rechnung. Die örtliche Pizzeria hat geschlossen. Und Eva, die getrennt von uns mit dem Fahrrad anreist, gerät in den Regenschauer. Wir beschließen kurzerhand unsere Pizza nicht in Italien, sondern in Halikarnassos zu essen. Einen Jugendlichen, der sich an der Theke einen Döner zum Mitnehmen bestellt, bitten wir, ein Foto von uns zu machen. Als Bekannte später die Fotos unseres Ausflugs auf Instagram sehen, fragen sie uns, ob wir gemeinsam in den Urlaub gefahren sind. Aber so weit müssen wir gar nicht fahren, Italien ist ja überall!
Auch nach dem Krieg musste man gar nicht so weit fahren. Die Italienreisen umfassten zunächst nur Gebiete im Norden rund um den Gardasee und die Adria und breiteten sich erst später in die anderen Teile des Landes aus. Eine weitere Sache gerät bei all der Italomania in den Hintergrund: Ausschlaggebender Faktor, warum es Menschen nach dem Krieg besser ging, war die Ausbeutung von Gastarbeiter*innen, die im hohen Maße zum sogenannten Wirtschaftswunder Deutschlands beitrugen. Es kamen Menschen, u.a. aus Italien, besonders aus den armen Regionen des Südens, wo es keine Industrie, geschweige denn Tourismus und erst recht kein süßes Leben gab. Und in Deutschland schmeckte alles umso bitterer, oder eben nach gar nichts. „Es ist hier nicht viel los, aber uns geht es gut. Ich kann mich nicht beklagen“, erzählt die Imbissbesitzerin auf Türkisch, als Negar sie vor unserem Abschied fragt, wie es ihr in Breckerfeld gefällt.
Natürlich dürfen kulturelle Sehenswürdigkeiten nicht fehlen. Breckerfeld ist nämlich nicht nur Hansestadt. Auch der Jakobsweg führt hier durch. Wie am Trevi-Brunnen in Rom werfen wir Münzen in den Jakobsbrunnen. Ich wünsche mir, nächstes Mal mit weniger Gepäck zu verreisen. Mit unserem Reiseführer bewegen wir uns zwischen Mailand und Turin. An der Jakobus-Kirche a.k.a. dem Dom von Ivrea machen wir einen Zwischenstopp. Weiter an der mittelalterlichen Stadtmauer entlang gelangen wir schließlich zu einem Spielplatz, wo besagte Gruppe von Jugendlichen sitzt. Auf die Frage, wohin sie gerne verreisen würden, wird neben Italien auch Spanien und die Türkei genannt. Einer sagt, er würde am liebsten Urlaub in Ghana machen. Er sei ohnehin aus Afrika und wäre hier nur zu Besuch. Ob wir für die AfD sind, fragt ein anderer misstrauisch, und wir verneinen sofort. „Sehen wir so aus?“, fragt Negar empört. Es sind noch 10 Tage bis zu den Europawahlen. Danach werde ich wieder mit Menschen sprechen, die ernsthaft überlegen werden, Deutschland zu verlassen, noch bevor für sie All-Inclusive-Abschiebepakete bei Reisekonzernen gebucht werden. Menschen, die dieses Land überhaupt lebbar für mich machen.
„Und was kann man in Breckerfeld noch so machen?“, fragt Eva weiter. „Nichts“, wird im Chor gerufen. Aber wenn sie uns was empfehlen müssten, dann die Eisdiele. Das Himbeereis sei neu auf der Karte und richtig lecker. Unser Ausflug endet im Eiscafé Venezia. Als unsere Eisbecher serviert werden, kommt Julia mit einem letzten Fakt um die Ecke: Die dünnen Eisservietten taugen nichts zum Mundabwischen, weil sie gar nicht dafür gedacht sind. Sie sollen verhindern, dass das Geschirr auf dem Tablett klappert. Mit Spuren von Eis um unsere Münder steigen wir ins Auto, Eva wieder auf ihr Fahrrad, und nehmen Abschied von Breckerfeld. Während Italo Pop aus den Boxen dröhnt, scherzen wir: „Italien ist ja gar nicht so weit weg!“ Der Faschismus auch nicht. Zuhause wartet schon der nächste ungeschriebene Text auf mich. Ciao!
Kenardan Bakınca: Breckerfeld
Ciao ragazzi, eşyalarımızı toplayıp yola çıkıyoruz! Bu düşünce ne kadar da çekici: Her şeyi olduğu gibi bırakıp gitmek, İtalya’ya giden ilk trene binmek, kırmızı-beyaz pötikare örtülü masalarda Aperol Spritz yudumlamak… Ama şimdilik yolculuğumuz, sadece Ruhr Bölgesi’nin en güney kenarına kadar. İtalya’ya, Breckerfeld’den daha yakın olamayız. Yola çıkmadan önce Julia, neredeyse patlamak üzere olan küçük çantasına 80’li yıllardan kalma bir İtalya gezi rehberi sıkıştırıyor. Bir ara yolumuzu kaybediyoruz ve yanlışlıkla Volmeabstieg’e sapıyoruz. 40 m yüksekliğindeki Talbrücke Delstern Köprüsü’nün altından geçerken Julia, yüksek sesle İtalyan yol yapım sanatını ve Gardesana Caddesi’nin batısındaki görkemli köprüleri anlatan bölümü okuyor.
Ruhr Bölgesi’nin kenarında bir pizzanın kenarını yemek… Komik değil mi? Bizi şakalaşmaya iten şey telkinin gücü mü, yoksa haftalardır bitmek bilmeyen iş yoğunluğundan hepimizin tükenmiş olması mı? Peki sanat ve yazıyla uğraşan biri için, iş ne zaman ‘bitmiş’, tatil ne zaman ‘hak edilmiş’ sayılır? Metin bitirildiğinde mi? Julia’nın çantasında romanıma yer yok ama ben onu her yere yanımda götürüyorum, tatile bile. Zaten bu geziye çıkma sebebimiz de hâlâ yazılmamış bir metin - tam da bu - köşe yazısı.
Eva’nın Breckerfeld’de karşılaşacağımız gençlere, en çok nereye seyahat etmek istediklerini sorması üzerine hemen “İtalya!”, diyorlar. İtalya’ya duyulan hayranlık yüzyıllara dayanıyor (Goethe’den Alman İmparatorluğu döneminde elit sınıfların eğitim gezilerine kadar). Ama ancak 50’li yılların ortasında, artan refah ve düzenli iş saatleri sayesinde, sıradan vatandaşlar da yoğun iş hayatından sıyrılıp uzak ülkelerde tatil yapma imkânına kavuştu. Bugün hâlâ, Almanya’da yerel tatil beldeleri ve İspanya (daha doğrusu Mallorca) ile birlikte, İtalya, Almanların en gözde tatil rotalarından. Tüm yıl boyunca, İtalyan yaşam tarzı olarak tahayyül edilen dolce vita ve dolce far niente hayali uğruna çalışılıyor.
Ama bu ülkede, başka birçok konuda olduğu gibi, İtalya’nın bir tatil cenneti olarak romantize edilmesi konusunda da görmezden gelinen bir şey var: Süreklilik. Zira paket tur turizmi savaş sonrası dönemde değil, 1930’lu yıllarda başlamıştır. Nazi dönemi örgütü “Kraft durch Freude” (KdF) insanlara ulaşılabilir seyahatler sunuyordu; çoğu insanın asla karşılayamayacağı yerlere - örneğin faşist İtalya gibi dost rejimlere. Bu dönemde bazı tanınmış Alman turizm şirketleri KdF ile iş birliği yaptı; Yahudi seyahat acentalarının “Aryanlaştırılmasından”, yani Yahudi olmayanlara devredilmesinden, Yahudilerin toplama kamplarına sürülmesinden, zorla çalıştırılan işçilerin çalışma kamplarına götürülmesinden maddi çıkar sağladı. Tıpkı, şirket tarihine sadık kalarak, günümüzde Federal Almanya için, mültecilerin sınır dışı edilmesini organize eden turizm şirketleri grubu DER gibi.
Breckerfeld’e vardığımızda öncelikle güneşli havada karnımızı doyurmak istiyoruz. Ama ne yazık ki o günün bir bayram günü oluşu ve hava şartları planımızı bozuyor. Yerel pizzacı kapalı. Bizden ayrı, bisikletle gelen Eva ise yağmura yakalanıyor. Hiç uzatmadan, pizzamızı İtalya’da değil, Halikarnassos’ta yemeye karar veriyoruz. Orada paket döner siparişi veren bir gençten fotoğrafımızı çekmesini rica ediyoruz. Tanıdıklarımız gezimizin fotoğraflarını sonradan Instragram’da gördüklerinde, birlikte tatile mi çıktığımızı soruyorlar. Halbuki o kadar uzağa gitmeye gerek yok, sonuçta İtalya her yerde!
Savaş sonrasında da çok uzağa gitmeye gerek yoktu. İtalya seyahatleri başta sadece Kuzey’de Garda Gölü çevresini ve Adriyatik Denizi’ni kapsıyordu; seyahatler sonra ülkenin diğer bölgelerine yayıldı. İtalya düşkünlüğünün gölgesinde unutulan bir gerçek daha var: Savaştan sonra insanların hayatlarının düzelmesinin temel sebebi, “Almanya’nın ekonomik mucizesi”ne yüksek oranda katkı sağlayan misafir işçilerin sömürülmesiydi. Aralarında İtalya’dan, özellikle de yoksul güney yörelerinden gelen insanlar vardı… Özellikle sanayinin olmadığı, turizmin adının bile geçmediği, “tatlı hayat”ın hayal bile edilemediği fakir güney bölgelerinden. Ve Almanya’da her şeyin tadı bir o kadar acı ya da tümden tatsızdı. “Buralarda pek bir şey yok, ama biz iyiyiz. Şikâyet edemem,” diye anlatıyor büfe sahibi kadın Türkçe olarak, Negar ona, biz oradan ayrılmadan önce, Breckerfeld’i beğenip beğenmediğini sorduğunda.
Elbette kültürel değeri olan yerler de eksik kalmamalı. Sonuçta Breckerfeld sadece bir Hansa şehri değil, aynı zamanda Aziz Yakup Yolu da buradan geçiyor. Roma’daki Trevi Çeşmesi’nde usul olduğu gibi, buradaki Yakup Çeşmesi’ne bozuk para atıyoruz. Dileğim, bir dahaki sefere daha az yük ile seyahat etmek. Rehber kitabımızla Milan ile Turin arasında hayalî bir tur yapıyoruz. Jakobus Kilisesi’ni İvrea Katedrali olarak hayal edip orada kısa bir mola veriyoruz. Orta Çağ surları boyunca yürüyüp bir oyun parkına geliyoruz; daha önce bahsettiğim gençler burada oturuyorlar. Nereye seyahat etmek isterdiniz sorusuna gelen yanıtlar arasında İtalya dışında İspanya ve Türkiye de var. Biri, en çok Gana’da tatil yapmak istediğini söylüyor; zaten Afrikalıymış ve buraya sadece misafir olarak gelmiş. Bir diğeri, kuşkuyla, AfD yanlısı olup olmadığımızı soruyor, bizse bunu hemen şiddetle reddediyoruz. “Öyle mi görünüyoruz?” diye soruyor Negar hışımla. Avrupa seçimlerine 10 gün var. Sonrasında, Almanya’yı ciddi ciddi terk etmeyi düşünen insanlarla tekrar konuşacağım - daha onlar için büyük turizm şirketleri tarafından “Her Şey Dahil Sınır Dışı Edilme Paketleri” henüz ısmarlanmamışken. Bu ülkeyi, benim için yaşanabilir kılan bu insanlar.
“Peki, Breckerfeld’de yapılabilecek başka neler var?” diye sormaya devam ediyor Eva. “Hiçbir şey,” yanıtı koro halinde geliyor. Ama illa bir yer önermeleri gerekse bu, dondurmacı olurmuş. Ahududulu dondurma menüye yeni dahil edilmiş ve gerçekten nefismiş. Gezimiz Venezia Dondurmacısı’nda son buluyor. Dondurma kâselerimiz servis edildiğinde Julia son bir bilgi paylaşmadan edemiyor: Dondurmanın yanında getirilen ince peçeteler ağızınızı silmek için değilmiş; tepsideki tabakların sallanıp tıkırdamasını önlemek içinmiş. Ağzımızda dondurma izleriyle arabaya, Eva ise yine bisikletine biniyor ve Breckerfeld’e veda ediyoruz. Hoparlörden İtalo Pop yükselirken şakalaşıyoruz: “İtalya o kadar da uzak değilmiş!” Faşizm de öyle… Evde beni yine henüz yazılmamış bir metin bekliyor. Ciao!
--
Esra Canpalat studierte Allgemeine und Vergleichende Literaturwissenschaft und Kunstgeschichte an der Ruhr-Universität Bochum. Aus einer antirassistischen, transkulturellen und feministischen Position heraus schreibt sie Erzählungen, Essays, wissenschaftliche Artikel und Texte zu Kunst- und Kulturvermittlung. Canpalat ist Preisträgerin des Förderpreises Ruhr 2021 und wurde im Literaturwettbewerb „60 Jahre Migration aus der Türkei – Neue Hoffnungen“ ausgezeichnet. Derzeit arbeitet sie an einem Romanprojekt über postmigrantische Erinnerung und intergenerationelle Traumata. Ihre Kolumne „Vom Rande aus“ erschien online bei interkultur.ruhr. https://esracanpalat.com
Esra Canpalat, Bochum Ruhr Üniversitesinde Genel ve Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi ve Sanat Tarihi okudu. Irkçılık karşıtı, transkültürel ve feminist bir bakış açısıyla öyküler, denemeler, akademik makaleler ve sanat ile kültür aracılığına dair metinler kaleme alıyor. Canpalat, 2021 Ruhr Förderpreis Ödülünü (Teşvik Ödülü) kazandı ve “Türkiye’den Göçün 60. Yılı – Yeni Umutlar” edebiyat yarışmasında ödüllendirildi. Şu sıralar post-göçmen hafızası ve kuşaklar arası travmaları ele alan bir roman üzerinde çalışıyor. “Kenardan Bakınca” başlıklı köşesi interkultur.ruhr’da çevrimiçi yayımlandı. https://esracanpalat.com
Fatih Kurçeren studierte Germanistik in Ankara und Fotografie in Essen. In seiner fotografischen Arbeit richtet er den Blick immer wieder auf das Ruhrgebiet, das er als einen Raum begreift, in dem sich Identitäten und festgefügte soziale Strukturen auflösen. Kurçeren bewegt sich dabei in jenen Grauzonen, in denen gesellschaftliche Normen verschwimmen und sich das Innere mit dem Äußeren, das Fremde mit dem Vertrauten überlagert. Sein Fokus gilt nicht nur den sozialen Brüchen, sondern ebenso dem existenziellen Widerstand des Einzelnen innerhalb dieser Unsicherheiten. http://www.fatihkurceren.com
Fatih Kurçeren, Ankara’da Alman Dili ve Edebiyatı, Essen’de ise fotoğraf eğitimi aldı. Fotoğraf çalışmalarında odağını sıklıkla Ruhr bölgesine yönelten sanatçı, bu coğrafyayı kimliklerin, aidiyetlerin ve yerleşik toplumsal yapıların çözülmeye başladığı bir alan olarak ele alır. Kurçeren’in fotoğrafları, bireylerin gündelik yaşamları üzerinden, toplumun görünür sınırlarının ötesine bakma çabasıdır. Sanatçı, normların belirsizleştiği, içerisiyle dışarısının, yabancı olanla tanıdık olanın iç içe geçtiği gri bölgelerde gezinir. Gözünü yalnızca toplumsal kırılmalara değil, aynı zamanda bireyin bu belirsizlikler içerisindeki varoluşsal direncine de çevirir. http://www.fatihkurceren.com
Weitere Folgen:
Vom Rande aus: Oer-Erkenschwick